Ασπάλαξ
«Μία φράση από την «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, αφιέρωσε ο Πρωθυπουργός στον Ουκρανό Πρόεδρο: “Μην καταδέχεσαι να ρωτάς αν θα νικήσουμε ή θα νικηθούμε. Πολέμα, γιατί η πέτρα, το σίδερο και το ατσάλι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει”».
Ο λογογράφος του πρωθυπουργού αρέσκεται σε τσιτάτα του Καζαντζάκη. Δεν είναι βέβαια ο μόνος. Όποιος θέλει να δώσει την εντύπωση ότι «διαβάζει» λογοτεχνία και είναι βαθυστόχαστος βάζει στο Facebook ή στο twitter ένα τσιτάτο Καζαντζάκη, διαλέγοντας από αυτά που κυκλοφορούν. Μερικά είναι φέικ. Από εκεί τα αλιεύει και ο λογογράφος.
Οι ίδιες οι εκδόσεις που έχουν αναλάβει τώρα το έργο του Καζαντζάκη και εξέδωσαν πρόσφατα τον μέχρι τώρα ανέκδοτο «Ανήφορο», έκαναν μια μεγάλη διαφημιστική χρησιμοποιώντας μια σειρά τσιτάτων. Για να είναι «καλό» ένα βιβλίο του Καζαντζάκη πρέπει να περιέχει τέτοιες σοφές φράσεις. Όπως: «Έτσι μονάχα η ζωή σώζεται. Τι θα πει σώζεται; Ανεβαίνει». Η φράση, αποκομμένη από το πλαίσιό της, στερείται κάθε νοήματος (πώς «έτσι» δηλαδή;). Αλλά όσο πιο μυστηριώδης, τόσο πιο «σοφή» ακούγεται. Και αυτό το τσιτάτο, έτσι ακριβώς κομμένο, το πήρε και το χρησιμοποίησε ο πρωθυπουργός πριν λίγες βδομάδες, μιλώντας σε μια κηδεία στα Χανιά.
Αν όμως η ζωή που «σώζεται» και «ανεβαίνει», είναι απλά μια φράση δίχως νόημα, το «Μην καταδέχεσαι να ρωτάς αν θα νικήσουμε ή θα νικηθούμε. Πολέμα» είναι περισσότερο σαφές. Και είναι πράγματι χαρακτηριστικό των ιδεών του Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης εξυμνούσε τον πόλεμο ως αξία, ως θετική ιδιότητα του «άντρα» ή της «ράτσας», ως ηθικό «χρέος», και ως υπέροχο θέαμα. Δεν έχει σημασία με ποια πλευρά είσαι, «καλό» και «κακό», ιδεολογίες, «δίκιο». Σημασία έχει ο ίδιος ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Ο ισπανικός εμφύλιος, για παράδειγμα, τον οποίο παρακολούθησε το 1936 από την πλευρά του Φράνκο, ήταν «ευλογημένος»:
«Άλλοτε ο λαός τούτος κοιμόταν, […] κυλιούνταν στα καφενεία και χασμουριόταν. Τώρα –ας είναι ευλογημένος ο φρικαλέος αυτός πόλεμος!– όλοι οι Ισπανοί, δεξιοί κι αριστεροί ξύπνησαν».
Στις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Καζαντζάκης έβλεπε τις χώρες του άξονα «με μια παράνομη, αλλόκοτη Αγάπη», γιατί όλοι είναι «κρυφοί συνεργάτες και μαχόμενοι για τον ίδιο σκοπό»: «Να κουνηθεί λίγο η ψυχή του ανθρώπου». Και όταν τον Σεπτέμβριο του 1939 βρίσκεται στο Λονδίνο, χαίρεται με «βαθιά ηδονή» ακούγοντας τις πρώτες σειρήνες του πολέμου, ως την πιο «γόνιμη κρίσιμη στιγμή» που είχε ποτέ στη ζωή του.
Θα μου πείτε, τα ξέρει όλα αυτά ο πρωθυπουργός, ή έστω ο λογογράφος του; Ξέρει ότι, βάσει αυτής της λατρείας του πολέμου, ο Καζαντζάκης εκθείαζε τον Μουσσολίνι, τον Χίτλερ και τους Γιαπωνέζους καμικάζι; Όχι. Απλά πήρανε ένα ακόμα «σοφό» τσιτάτο του Καζαντζάκη από το διαδίκτυο, όπως κάθε ένας που θέλει να παραστήσει τον διαβασμένο.
Αλλά το συγκεκριμένο, και ειδικά όταν απευθύνεται στον Ζελένσκι, έχει ένα προφανές νόημα: ο πόλεμος είναι κάτι καλό.
Δεν είμαι από αυτούς που αντιλαμβάνονται τον πόλεμο στην Ουκρανία ως μάχη «φασισμού» – «αντιφασισμού» (απ’όποια πλευρά κι αν τους βάλουμε). Αν είναι να χρησιμοποιήσουμε ως αναλυτική έννοια τον «φασισμό», αυτός σίγουρα υπάρχει και στις δύο πλευρές. Τρέφεται από αυτόν τον πόλεμο και τον τρέφει. Και το σίγουρο είναι ότι στους «φασίστες», και της Ρωσίας και της Ουκρανίας, θα άρεσαν πολύ τα κείμενα του Καζαντζάκη για τον πόλεμο. Το ανησυχητικό είναι πόσο αρέσουν κι εδώ.
